Over de waarde van gedegen voorbereiding en begeleiding voor nieuwe bestuursperiodes
De verkiezingen voor Provinciale Staten en de waterschappen zijn in maart weer geweest. Daarna zijn informateurs aangesteld en is gestart met verkennen van mogelijke nieuwe coalities. Gelet op de grote winst van BBB en de daarmee gepaard gaande verschuivingen zal het wellicht nog even duren voordat elke provincie en elk waterschap een nieuw bestuur heeft. Maar intussen is het werk voor de Staten- en Algemeen Bestuursleden al begonnen.
Verkiezingen zijn bij uitstek polariserende momenten. Partijen laten allemaal weten hoe uniek ze zijn en hoe verschillend ten opzichte van de ander. In de aanloop naar de verkiezingen wordt vooral gewerkt aan het eigen profiel als partij om kiezers te winnen en is er minder aandacht voor de gezamenlijke rol als bestuursorgaan. Maar na de verkiezingen verandert dat weer en verschuift de aandacht naar het gezamenlijk functioneren als Provinciale Staten of Algemeen Bestuur. Politici worden ook weer bestuurder: tezamen vormen zij het hoogste orgaan van provincie respectievelijk waterschap. Vanuit de verschillen moet daarin weer verbinding en samenwerking worden gezocht.
Effectief samen invulling geven aan de rol als Provinciale Staten of Algemeen Bestuur gaat niet vanzelf. Steeds vaker zien wij bij WagenaarHoes dat men hierbij begeleiding zoekt. Hoe wil het nieuwe bestuur zijn rol invullen? Hoe maak je de verschillen in opvattingen, stijlen en ervaring productief? Hoe wil het nieuwe bestuur omgaan met GS danwel met het DB, met inwoners, met de organisatie en met samenwerkingspartners? Wat vraagt dit van de werkwijze in en rond de vergaderingen? Wat zijn de mores en zijn ze nog actueel? In de afgelopen jaren mochten wij een groot aantal gemeenteraden en waterschappen begeleiden. Soms in de vorm van een startconferentie of een aantal werksessies, maar soms ook een hele bestuursperiode lang.
In dit artikel zoomen we in op Waterschap Brabantse Delta. In gesprek met Anton Merks en Bas Maes (bestuursadviseurs van het waterschap) spreken we over het traject ‘De Vliegende Start van het Algemeen Bestuur’, dat al ingezet is in de afgelopen bestuursperiode en dat in de nieuwe periode continueert. Ik sprak met Anton en Bas voorafgaand aan de verkiezingen.
‘De Vliegende Start’ is bedoeld om ervoor te zorgen dat het nieuwe Algemeen Bestuur zo goed mogelijk voorbereid aan de slag kan. Dat de partijen en hun kandidaten al voor de verkiezingen hebben nagedacht over de toekomstige uitdagingen voor het waterschap en – daardoor – over de bestuursonderhandelingen, helpt in het proces dat na de verkiezingen is gestart. Maar ook hoog over: wat voor Algemeen Bestuur willen we zijn? Die vraag stond al voor de verkiezingen centraal en helpt dat de leden in de goede modus zitten. Als je dit pas na de verkiezingen opstart, ben je zo al een half jaar verder én is de toon mogelijk al gezet” aldus Anton Merks.
Het is voor het eerst dat het waterschap dit zo gestructureerd aanpakt. “We hebben voorafgaand aan eerdere verkiezingen ook bijeenkomsten gehad over integriteit en bestuursakkoorden. Dat werkte goed; we hebben het nu geprobeerd groter aan te pakken” zegt Bas Maes, “Het kon ook omdat we bij ons waterschap een redelijk grote continuïteit onder de AB-leden verwachtten. De lijsttrekkers waren ook al vrij snel allemaal bekend.” Al in het voorjaar van 2022 is het traject gestart. Alinda van Bruggen van WagenaarHoes werd gevraagd te adviseren over de opzet en invulling van het traject en de bijeenkomsten.
Binnen Brabantse Delta is positief gereageerd op ‘De Vliegende Start’. Het is echt onderdeel geworden van het verkiezingsproces. Men heeft er de tijd voor genomen. In 2021 was het waterschap al begonnen met een quickscan van de waterschapsdemocratie, wat qua idee aansloot bij een gelijksoortig traject van de VNG. Naar aanleiding van de uitkomsten van de quick scan gingen werkgroepen aan de slag. Onder begeleiding van externen, o.a. van plv. griffier van Breda Ruud Schoenaker, maar ook oud-dijkgraaf Tanja Klip en Alinda van Bruggen . Met een frisse blik werd verkend met welke bestuurlijke thema’s en aanbevelingen men aan de slag wilde. De opbrengsten hiervan zijn in januari in een bestuursconferentie met het gehele AB besproken en daarna opgenomen in een inspiratiedocument voor het nieuwe AB over bijvoorbeeld vaste commissievoorzitters, fulltime DB-leden, etc.
In het najaar van 2022 is een winterschool georganiseerd: drie openbare thema-avonden met deskundige sprekers over de belangrijkste opgaven voor het waterschap in de komende jaren. Doel van deze winterschool was inspireren en informeren, mede als voeding voor het opstellen van de verkiezingsprogramma’s. Andere onderdelen in het traject waren een thema-avond over formatieprocessen en varianten van bestuursakkoorden en een tweedaagse startconferentie voor het nieuwe AB gevolgd door een aantal inwerk-bijeenkomsten.
Om te voorkomen dat het ondanks alle inzet voor de verkiezingen, het daarbij blijft, is de nieuwe bestuursperiode gestart met een startconferentie. Twee dagen op de hei, met kennismaking als doel. “Werken aan teamgeest. Ze doen het als AB-leden met z’n dertigen.”
Dijkgraaf van Waterschap Brabantse Delta is Kees Jan de Vet. Het was, volgens de beide bestuursadviseurs, zijn drive om tot een goed startdocument te komen. Ook heeft hij daarvoor inspirerende mensen ingevlogen. Bijvoorbeeld Martijn van der Steen voor een inspirerende aftrap bij de startconferentie en Gerdo van Grootheest als ervaren formateur voor de bijeenkomst over varianten van bestuursakkoorden en formatieprocessen. Het helpt allemaal om in een goede sfeer te werken aan gedragen besluiten.
Op inhoud werkt de organisatie onder leiding van secretaris-directeur Arthur Meuleman hard mee. Daarmee is het ook een traject geworden dat door de driehoek van DB, AB en organisatie gedragen wordt. Ik vraag wat volgens beide bestuursadviseurs de kritische succesfactor is. “Dat zal pas blijken als er een goed en gedragen bestuursakkoord ligt”, stellen de heren met een glimlach, “maar het belangrijkste zal toch zijn dat er ruim geïnvesteerd is in gezamenlijkheid. De brede opzet en betrokkenheid van alles en iedereen.” Tot slot vraag ik naar wensen voor de toekomst. Het antwoord ligt eigenlijk voor de hand: “Dit soort processen moet niet stoppen bij de verkiezingen, maar meer een continu proces zijn. Over twee jaar zou de thermometer er in moeten. Waar staat Brabantse Delta dan?”
Anton Merks en Bas Maes zijn bestuursadviseurs van Waterschap Brabantse Delta. In hun rol ondersteunen ze het Algemeen Bestuur, maar ook het Dagelijks Bestuur en de directie. Beide heren hebben ook bij andere overheden gewerkt, waaronder een gemeente en het ministerie van LNV.
