Auteur: Harry ter Braak
Overheden hebben net als andere organisaties de opgave na te denken over de consequenties van de Corona pandemie. Sommigen zoals de GGD en laboratoria hebben er direct mee te maken vanuit de functie die zij vervullen. Andere organisaties hebben er mee te maken omdat het maatschappelijk verkeer zich aanpast aan de situatie. Crisisbeheersing is op veel plaatsen aan de orde voor de kortere termijn. Maar voor daarna dienen ook strategische vraagstukken zich aan. Iedere organisatie wordt immers direct en/of indirect geraakt door de coronacrisis. Zeker als je beseft dat, zo lang er geen vaccin beschikbaar is, de invloed van corona op de samenleving nog lang kan gaan duren. Corona verandert dan van een tijdelijk verschijnsel naar een structurele werkelijkheid. Sommige maatschappelijke effecten zullen het maatschappelijk verkeer duurzaam veranderen; denk aan het digitaal werken, video-vergaderen en minder collectief reizen. Daarom doet elke organisatie er goed aan na te denken over de strategie en missie, en wellicht zelfs over de identiteit en kernwaarden.
De governance van verbonden partijen blijkt uit ons onderzoek bij alle overheden een onderbelicht perspectief op de besturing binnen de overheid te zijn. Het hemd is nader dan de rok. Binnen organisaties veranderen is haast per definitie gemakkelijker dan tussen organisaties zoals verbonden partijen. Vaak worden verbonden partijen niet gezien als deel van de eigen organisatie en is er sprake van een wij / zij situatie. Meestal bovendien aangestuurd vanuit het opdrachtgeversperspectief en nauwelijks vanuit het eigenaarsperspectief. Wat dit dan nog weer ingewikkelder maakt is dat verbonden partijen meestal ontstaan zijn binnen een kolom terwijl de huidige situatie rond Corona vaak intensieve samenwerking tussen kolommen vergt. Publieke gezondheidzorg (GGD) en gewone gezondheidszorg (IC ziekenhuizen) kennen bijvoorbeeld een totaal verschillende governance, terwijl doen wat nu nodig is intensieve samenwerking vraagt. Juist bij verbonden partijen is het collectief voeren van de eerder genoemde strategische waarden- en wellicht identiteitsdiscussie van belang teneinde oplossingen op het goede schaalniveau te ontwikkelen. Maatschappelijke vraagstukken, zoals corona, houden zich immers niet aan bijvoorbeeld gemeentegrenzen.
Veel overheden moeten nu op korte termijn de tering naar de nering zetten omdat de begrotingen onder druk komen te staan. Verbonden partijen maken inmiddels een groot zo niet het grootste deel van de directe uitgaven van overheden uit. Vele moederorganisaties hebben ook de neiging enkelvoudig taakstellingen door te schuiven naar die verbonden partijen om hun eigen begroting op orde te krijgen. In de praktijk zien we helaas vaak dat vanuit de eigen werkelijkheid over de grenzen naar anderen gekeken wordt. Wat wij kiezen te doen vragen we ook van de ander. Maar is dat vanuit de functionaliteit van die ander (ten bate van de opdrachtgevers) wel zo logisch? Een voorbeeld: Monstername en monsteranalyse door een waterschapslaboratorium kan grote risico’s voor de medewerkers met zich meebrengen. Maar het opdrachtgevende waterschap moet zijn data over de kwaliteit van water wel op orde houden om grotere risico’s te kunnen blijven overzien. Hoe vind je hier snel passende oplossingen terwijl je veel over het virus nog niet weet?
Er zijn daarom goede afspraken over de governance nodig om op strategisch, tactisch en operationeel niveau adequaat met elkaar mee te kunnen bewegen. Dat vraagt naast een soepele opdrachtgever – opdrachtnemer relatie juist ook een soepele eigenaar – eigendom relatie omdat vanuit elk van die rollen, maar ook er tussen, problemen kunnen ontstaan die niet synchroon lopen.
Ondanks dat verbonden partijen in aard, (wettelijke) missie en werkterrein veel van elkaar kunnen verschillen, zijn er vele overeenkomsten in de governancevraagstukken, zowel vanuit het perspectief van eigenaren, als vanuit dat van opdrachtgevers als vanuit de verbonden partijen zelf. De meerwaarde van het met elkaar onderzoeken van die governance vraagstukken werd op 3 juli 2020 door een aantal verzamelde directeuren van verbonden partijen onderkend. Het idee werd geboren om medio 2021 een congres te organiseren om met een bredere groep ervaringen en beelden van deze governancevraagstukken te verkennen en onderzoeken.
Juist nu vergt niet alleen de inhoudelijke opgave maar ook de governance – en daarbinnen de rolduidelijkheid en rolinvulling – extra aandacht. En betaalt investeren in echte dialoog zichzelf terug.
