Teamleren in het onderwijs – kernuitkomsten van het onderzoek
Anne-Linde Oldenhof heeft van juli 2021 tot januari 2022 haar afstudeeronderzoek uitgevoerd via WagenaarHoes bij een team van het Etty Hillesum Lyceum, een onderdeel van de Stichting Carmelcollege. Het onderzoek was gericht op teamleren binnen het Passend Onderwijs en de invloed daarop van sociaal kapitaal. Frank Tromp heeft haar begeleid bij het praktische gedeelte van haar onderzoek. Anne-Linde heeft middels dit afstudeeronderzoek de Master Bedrijfskunde cum laude afgerond en is inmiddels gestart met een promotieonderzoek bij de Radboud Universiteit.
In dit artikel deelt ze de belangrijkste bevindingen en conclusies uit het afstudeeronderzoek.
Anne-Linde: “Als gevolg van de invoering van het Passend Onderwijs in 2014 hebben scholen de zorgplicht, om alle alle leerlingen een passende onderwijsplek te bieden. Binnen het Etty Hillesum Lyceum waren er signalen dat het integraal en gezamenlijk leren binnen een organisatiebreed team over hoe uitvoering te geven aan deze zorgplicht nog beter kon. Ik heb eerst in een vooronderzoek gekeken naar mogelijke factoren die hieraan zouden kunnen bijdragen. Sociaal kapitaal bleek de meest aannemelijke te zijn. Dit leidde tot de belangrijkste vraag: wat is de invloed van sociaal kapitaal op teamleren?
Sociaal kapitaal gaat over de kwaliteit van de relaties tussen mensen en de waarde die hieruit kan ontstaan, zoals toegang tot informatie, wederzijds vertrouwen en steun. Voor de operationalisering van het begrip sociaal kapitaal heb ik gebruik gemaakt van het meest geciteerde model over sociaal kapitaal, namelijk dat van Nahapiet & Ghoshal (1998). Dit model benadrukt dat om als team veel sociaal kapitaal te hebben drie voorwaarde van belang zijn: 1) dat er veel contact is tussen de teamleden en deze elkaar goed kennen, 2) dat de teamleden elkaar vertrouwen en zich in hoge mate met elkaar identificeren en 3) dat ze een gedeeld referentiekader hebben, oftewel een gedeelde visie en gedeelde doelen.
Voor de operationalisering van het begrip teamleren heb ik in het onderzoek gebruik gemaakt van het model Decuyper, Dochy & Van den Bossche (2010). Dit model is gebaseerd op een integratie van 267 wetenschappelijke (review)artikelen over teamleren. Het model onderscheidt zes concrete processen die aanwezig dienen te zijn om als team te kunnen leren:
- het delen van informatie;
- het bouwen van gedeelde betekenis door verder te bouwen op de ingebrachte informatie;
- het openlijk communiceren over verschillende interpretaties en deze integreren in nieuwe oplossingen;
- het regelmatig gezamenlijk actie ondernemen en hierbij van elkaar afkijken (“leren door te doen”);
- het reflecteren over de uitvoering van de gezamenlijke taak en de samenwerking;
- het zoeken naar nieuwe informatie om te gebruiken voor het team.
Op basis van dit theoretisch kader heb ik in de praktijk bij het Etty Hillesum Lyceum de mate van sociaal kapitaal en teamleren onderzocht. Uit het onderzoek bleek dat door het verbeteren van de mate van sociaal kapitaal, het teamleren over het Passend Onderwijs bij het onderzochte team van de onderwijsinstelling inderdaad kan verbeteren. Er valt in het bijzonder winst viel te behalen door elkaar beter te leren kennen (bijvoorbeeld elkaars drijfveren, talenten en zwakke punten), door te investeren in de mate waarin de teamleden zich met elkaar identificeren en door concreet leerdoelen te benoemen. Dit zal in de praktijk ertoe leiden dat de drempel om met elkaar contact te zoeken wordt verlaagd en dat de benodigde motivatie en commitment ontstaan, zodat de teamleerprocessen worden gestimuleerd en het verbeteren van het teamleren een continu onderwerp van gesprek wordt.
Inmiddels heb ik de uitkomsten van het onderzoek gepresenteerd aan het onderzochte team. Er was herkenning en enthousiasme om met de uitkomsten aan de gang te gaan. Belangrijk, want zoals Senge in 1990 al aangaf:
“Team learning is vital because teams, not individuals, are the fundamental learning unit in modern organization. This is where the rubber meets the road; unless teams can learn, the organization cannot learn”.”