Tijdens de komende gemeenteraadsverkiezingen zullen de regionale samenwerkingsverbanden niet vaak onderwerp van gesprek zijn in debatten of op verkiezingsmarkten. En dat terwijl Nederlandse gemeenten in heel veel samenwerkingsverbanden actief zijn en niet zonder kunnen. Samenwerkingsverbanden die vaak ervaren worden alsof ze geen onderdeel van de eigen organisatie zijn.
Intergemeentelijke samenwerking als gedwongen huwelijk
Nadat in maart nieuwe gemeenteraden verkozen worden en nieuwe colleges worden gevormd, zijn rond de zomer de intergemeentelijke samenwerkingsverbanden aan de beurt om voorzien te worden van nieuwe besturen. Ervaren en nieuwe wethouders zullen zich inspannen om invloed te krijgen in de nieuwe besturen.
Regionale samenwerking gaat niet vanzelf goed. Vaak voelt het voor raadsleden en wethouders ook als een gedwongen huwelijk. Je hebt overduidelijk wat met elkaar, maar heel soepel loopt het niet altijd. Vanuit de tijd dat ik wethouder in Amersfoort was, herinner ik mij levendig de vergaderingen van de Regio Amersfoort zelf, maar ook van bijvoorbeeld de GGD en het Recreatieschap. Later was ik zelf secretaris-directeur van zo’n samenwerkingsverband – of eigenlijk van twee – die van de GR Regio Foodvalley en de triple helixsamenwerking met dezelfde naam.
Van iedereen en van niemand
Regionale samenwerking is van iedere deelnemer en daarmee van niemand. Wanneer dit sterk beleefd wordt in samenwerkingsverbanden, dan ligt voor de hand dat resultaten minder makkelijk worden bereikt. Frustratie kan op de loer liggen en – als bestuurslid – kan je zowel je collega’s in het college als de leden van de raad steeds minder makkelijk uitleggen waarom er zo’n drie euro per inwoner méér overgemaakt moet worden naar de rekening van de GR… Onwillekeurig gedragen gemeenten zich alleen als consument en niet als eigenaar en/of producent.
Regionale samenwerking gaat over sturing in een domein zonder één duidelijke eigenaar. Partijen kiezen ervoor samen opgaven aan te pakken, omdat ze het niet alleen kunnen of mogen. Bestuurlijke ambities leggen de focus op wat je van die samenwerking wilt afnemen en gemakshalve niet op de voorwaarden om succesvol te kunnen leveren. Het eigenbelang en het gedeelde belang lopen behalve samen vaak ook erg uiteen.
Randvoorwaarden
Vertrouwen alleen is niet genoeg om succesvol te zijn in die domeinen zonder ervaren eigenaarschap. Deelnemers zullen toch deels verschillende opvattingen en gedachten hebben over processen om tot oplossingen te komen. Taal en cultuur zijn soms niet eens dezelfde. Transparantie over het behalen van de gestelde doelen is nodig, ook op het niveau van deelnemende partijen. Tegelijkertijd zullen deelnemers ook in zekere mate argwanend zijn of anderen zich niet onttrekken aan de voorwaarden om samen te werken.
Polariteiten en belemmerende overtuigingen
In situaties die besturen als zeer complex ervaren, waarbij al veel geprobeerd is, maar men er niet uitkomt, zetten wij een onorthodoxe aanpak in. We gaan de belangrijkste strijdige belangen niet uit de weg maar zoeken ze op. We gaan ook op zoek naar de overtuigingen die de strijdigheid bevestigen om die overtuigingen vervolgens ter discussie te stellen. We zijn erop gericht de polariteiten en belemmerende overtuigingen in de samenwerking bloot te leggen, bespreekbaar te maken en daarmee de weg vrij te maken om tot een andere manier van kijken te komen en daarmee tot een succesvolle samenwerking te komen. Polariteiten zijn tegenstellingen die maken dat overeenstemming over een gezamenlijk besluit of gedeeld belang lang kan uitblijven. Tegelijk kan het uitvergroten van de tegenstellingen de hopeloosheid van de bestaande benadering(en) duidelijk maken, wat vaak noodzakelijk is om uit de impasse te komen. Onbewust spelen overtuigingen een belangrijke rol daarbij. Zoals “als raad heb je geen grip op verbonden partijen en zijn de mogelijkheden om goed geïnformeerd te zijn of te sturen beperkt”. Overtuigingen die vanuit een ander perspectief best in beweging kunnen komen. Dan blijkt meestal dat je veel meer kunt dan je denkt. Met ook als het inzicht in het verschil tussen “eigen belang” en “welbegrepen eigen belang”.
Dan blijkt meestal dat je veel meer kunt dan je denkt
Polariteiten kunnen zowel de inhoud als het proces betreffen, tussen strijdige belangen en zienswijzen. Waar je in hiërarchische organisaties kwesties als deze makkelijker oplost, kan dat binnen regionale samenwerkingsverbanden niet op dezelfde manier. Ieders polariteiten mogen er in principe zijn en verdienen een plek in de oplossing. Een belemmerende overtuiging is trouwens dat er altijd gekozen moet worden tussen de verschillende polariteiten.
Regionale samenwerking zal beter gaan als er ruimte is voor het gesprek over ieders standpunten over de samenwerking. Wanneer de samenwerking echt van iedereen is, en niet van niemand!
